رساله حقوق امام سجاد(ع) هدیه ای به بشریت

ایسنا/قم پژوهشگر تاریخ گفت: در رساله الحقوق امام سجاد(ع) به ابعاد گوناگون زندگی انسان با دقت و ظرافت توجه شده است و درباره رابطه انسان باخدا، باخویش تن، خانواده، جامعه، حکومت و هر چیزی که به زندگی فردی و اجتماعی انسان ارتباط پیدا می‌کند، مطالب ارزشمندی را ذکر کرده است.

حجت‌الاسلام رحمت‌الله بانشی، پژوهشگر گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در گفت‌وگو با ایسنا عنوان کرد: یکی از آثار ماندگار امام سجاد (ع) برای بشریت رساله الحقوق است که امروز شرح‌ها و ترجمه‌های گوناگونی برای آن نوشته است.

وی ادامه داد: در این رساله به ابعاد گوناگون زندگی انسان با دقت و ظرافت توجه شده است و درباره رابطه انسان باخدا، باخویش تن، خانواده، جامعه، حکومت و هر چیزی که به زندگی فردی و اجتماعی انسان ارتباط پیدا می‌کند، مطالب ارزشمندی را ذکر کرده است.

وی افزود: رساله الحقوق نامه امام سجاد (ع) به یکی از اصحاب مورد اعتمادشان به نام ثابت ابن دینار معروف به ابوحمزه ثمالی است که در چهار منبع معتبر شیعه یعنی «تحف الحقوقق لآل رسول» از تألیفات ابن شعبه حرانی (از بزرگان قرن چهارم)، «امالی»، «کتاب من لایحضره الفقیه» و «خصال» از شیخ صدوق ذکر شده است و دیگران باواسطه یا بدون واسطه از این چهار منبع نقل کرده‌اند.

این پژوهشگر بیان کرد: تفاوت‌هایی در این چهار منبع اصلی در رابطه با رساله الحقوق وجود دارد که اولین تفاوت این است که در تحف الحقوق و خصال در آغاز رساله مقدمه‌ای آمده است که به‌ منزله فهرست رساله است؛ اما در کتاب من لایحضره الفقیه و امالی مقدمه‌ای نیامده است.

وی در رابطه با تفاوت دوم عنوان کرد: شماره حقوق در تحف الحقوق ۵۰ حق است؛ اما در کتاب خصال و کتاب من لایحضره فقیه ۵۱ حق هستند که چنین تفاوت‌هایی در احادیث بلند طبیعی است.

وی اظهار کرد: اسناد حدیث، راویانی هستند که خبر و حدیث را به ما رسانده‌اند و باید توجه داشت که نداشتن سند به این معنا نیست که حدیث را باید کنار بگذاریم بلکه باید از قرائن و شواهد دیگر به دنبال تائید حدیث بگردیم.

وی بابیان اینکه یکی از بهترین معیارها برای تائید درستی و نادرستی حدیث و خبر بررسی راویانی است که خبر و حدیث را نقل کرده‌اند، گفت: اگر روایان حدیث بررسی شود در صورت اعتماد به راویان، اطمینان انسان به ‌درستی خبر بیشتر می‌شود ولی اگر راویان به ‌طور کلی تائید نشدند باید به صورت تردید به آن نگاه کرد و از راه‌های دیگری برای تائید آن استفاده شود.

راویان رساله الحقوق

حجت‌الاسلام بانشی بیان کرد: یکی از راویان رساله الحقوق علی بن احمد بن موسی است که از او به عنوان شیخ شیخ صدوق نام برده می‌شود که این امر برای او شانیتی ساخته و او را مورد اعتماد قرار داده است اگر چه در مورد او در کتاب‌های رجالی مطلبی یافت نمی‌شود، ولی همین ‌که شخصیت با عظمتی مانند شیخ صدوق از او نقل روایت کرده است، می‌توان به روایت او اعتماد کرد.

وی ادامه داد: راوی دیگر محمد بن جعفر الاسدی الکوفی است که در مورد او دو نظریه وجود دارد که گروهی مانند نجاشی او را در حدیث قابل اعتماد دانسته‌اند و به روایت‌های او عمل می‌کنند ولی علامه حلی  در یک جا وی را تائید و در جای دیگری قائل به توقف در عمل به احادیث او شده است؛ اما نظر نجاشی به خاطر تخصص او در رجال رجحان دارد و می‌توان به این شخص اعتماد کرد.

این پژوهشگر تصریح کرد: راوی دیگر جعفر بن محمد بن مالک الفزاری با کنیه ابوعبدالله است که در مورد او نیز سه دیدگاه وجود دارد که نظر اول او را ضعیف، نظر دوم قابل اعتماد و نظر سوم در برابر او و عمل به حدیثش توقف کرده‌اند.

حجت الاسلام بانشی اظهار کرد: محققانی که درباره جعفربن محمد تحقیق کرده‌اند با استناد به وجود نام وی در روایات کتاب «کامل الزیارات»، و تأکید مؤلّف این کتاب مبنی بر استفاده از راویان ثقه، در بررسی کلی وی را ثقه و قابل اعتماد دانسته‌اند.

وی عنوان کرد: در مورد سه راوی دیگر این رساله به نام‌ های خیران بن داهر، احمد بن سلیمان جبلی و علی بن سلیمان در کتاب‌های رجالی مطلبی نقل نشده و در واقع جزو راویان مجهول هستند.

این پژوهشگر با اشاره به اینکه راوی دیگر محمد بن علی (ابوسمینه یا ابوجعفر) است که از ضعف او سخن گفته شده است، گفت: راوی بعدی محمد بن فضیل صیرفی است که در کتاب‌های رجالی او را اصحاب امام کاظم (ع) دانسته‌اند و برخی او را ضعیف و برخی قابل اعتماد دانسته‌اند.

وی تاکید کرد: مهم‌ ترین راوی این رساله، ثابت بن دینار (ابوحمزه ثمالی) است که این شهرت به خاطر دعای معروفی است که در کتاب‌ های ادعیه از ایشان از امام سجاد (ع) نقل شده است و در کتاب‌های رجالی و تاریخی او را از شاگردان امام سجاد (ع) نام برده‌اند که در نزد امام سجاد (ع) جایگاه خاصی داشته است.

حجت الاسلام بانشی در پایان این بخش گفت: اگرچه ممکن است برخی راویان این رساله تضعیف شده باشند، ولی با توجه به قرائن و شواهد دیگر، از جمله نقل آن توسط اعلام و بزرگانی هم چون شیخ صدوق و متن قوی و بلیغ آن، می‌توان به صدور آن از ناحیه امام (ع) اعتماد کرد.

متن عربی خصال (الخصال) شیخ صدوق : با 4 ترجمه و شرح فارسی

رسالة الحقوق (کتاب) - دانشنامه‌ی اسلامی

رسالة ‌الحقوق - ویکی فقه

رسالة الحقوق - ویکی شیعه

انتشار رساله حقوق با دستخط منسوب به امام سجاد(ع) - خبرآنلاین

دانلود کتاب خصال - شيخ صدوق(ره) - سربازان اسلام

رساله حقوق و ۵۰ حقّی که انسان بر عهده دارد - شفقنا

کتاب ترجمه و شرح رساله حقوق امام سجاد(ع) همراه با قصه ها و عبرت ها با ترجمه محمدحسین احمدیار و به همت انتشارات یاس بهشت منتشر شد.

به گزارش خبرگزاری مهر، کتاب ترجمه و شرح رساله حقوق امام سجاد(ع) همراه با قصه ها و عبرت ها با ترجمه محمدحسین احمدیار و به همت انتشارات یاس بهشت منتشر شد.

رساله الحقوق عنوان حدیثی طولانی از امام سجاد(ع) است. این حدیث حاوی بیش از ۵۰ تکلیف و وظیفه مؤمن نسبت به دیگران است.

رساله حقوق همچون درس‌نامه اخلاقی مؤمن در حوزه روابط فردی و اجتماعی است. وظایف فرزند در برابر پدر، مادر، وظایف همسران نسبت به یکدیگر و فرزندان و نیز وظیفه همسایه، استاد، شاگرد، امام جماعت، حکومت از جمله موضوعات این رساله است.

فهرست کتاب رساله حقوق امام سجاد به شرح ذیل است:
بزرگترین حق خداوند
فصل اول :حق نفس
حق نفست ، حق زبان، حق شنوایی، حق بینایی، حق پاهایت، حق دست تو، حق شکم، حق عورت

فصل دوم:حق اعمال
حق نماز، حق روزه، حق صدقه، حق حج، حق قربانی

فصل سوم: حق سرپرستان
حق رهبر حکومت، حق استاد، حق مالک

فصل چهارم: حق زیردستان
حق زیردست،حق خدمتکار(غلام و کنیز)، حق کسی که تو را آزاد کرده، حق شاگردت

فصل پنجم:حق اقوام
حق همسرت، حق مادرت، حق پدرت، حق فرزندت، حق برادرت

فصل ششم سایر حقوق
حق بنده آزاد شده بر مولا، حق نیکی کننده بر تو، حق مؤذن، حق امام جماعت، حق همنشین، حق همسایه، حق هم صحبت، حق شریک، حق مال، حق طلبکار، حق معاشرت کننده، حق طرفی که بر تو مدعی است، حق طرفی که تو بر او ادعایی داری، حق کسی که از تو مشورت می‌خواهد، حق کسی که به تو مشورت می‌دهد، حق نصیحت شونده، حق نصیحت کننده، حق بزرگسال، حق خردسال، حق سائل و نیازمند، حق کسی که چیزی از او خواسته می‌شود، حق کسی که خدا او را سبب خوشحالی تو قرار داده، حق کسی که به تو بدی کرده است، حق هم کیشان، حق اقلیت‌های دینی

در ادامه مقدمه این کتاب از نظرمی گذرد:
بسم الله الرحمن الرحیم
والعصر
إن الإنسان لفی خسر
إلا الذین امنوا وعملوا الصالحات وتواصوا بالحق وتواصوا بالصبر
به نام خداوند بخشنده مهربان
به عصر سوگند، که انسانها همه در زبانند.
مگر کسانی که ایمان آورده، و اعمال صالح انجام داده اند و یکدیگر را به حق سفارش کرده و یکدیگر را به شکیبایی و استقامت توصیه نمودند.

رساله حقوق عنوان حدیثی گران‌بها از حضرت سید الساجدین و زین العابدین امام علی بن الحسین(ع) است.در این رساله آن چه ابتدا به ذهن انسان خطور می کند معنای حق است. حق یکی از کلمانی است که معنای وسیع و گسترده ای دارد.با مراجعه به آیات قرآن کریم و روایات گهربار معصومین (ع) متوجه می شویم که حق معانی و اصطلاحات مختلفی دارد.کلمه حق ۲۴۷ بار در قرآن کریم بکار رفته است و در احادیث نورانی ائمه اطهار(ع) درباره شناخت حق، استواری در راه حق و تقابل آن با باطل مطالب بسیاری آورده شده است.بر مبنای روایات اسلامی شناخت حق از نشانه های بصیرت و دانایی است.کمال عقل آدمی در پیروی از حق و تواضع در برابر آن است.

حضرت امام علی(ع) می فرماید: دایره حق در توصیف و گفتارگسترده ترین چیزهاست ولی در عمل تنگترین دایره هاست.حقوق جمع حق است و حق اسم مصدر و به معنای ثابت، آنچه ثابت و مطابق واقع است، روا، شایسته، ضدباطل. بعبارت دیگرحق چیز ثابتی است که انکار آن روا نباشد.

در رساله حقوق امام سجاد(ع) حقوق به ۳ دسته کلی تقسیم شده است.
۱.حق الله
۲.حق النفس
۳. حق الناس
۴.حق الله

بر اساس کلمات نورانی معصومین(ع) منشا تمامی حقوق حق خدا بر بندگان است، تمام احکام واجب یا حرام حق الله هستند.به عبارتی احکام عبادی که تنها برای تقرب به خداوند انجام شده و آثار حقوقی برای دیگران ندارد حق الله هستند.

حق النفس

حقی است که نفس و جان انسان بروی دارد و رعایت آن بسیار ضروری است.در این باره امام سجاد(ع) می فرماید : وأما حق نفسک علیک فان و تستؤفیها فی طاعه الله عزوجل
حق نفس بر تواین است که او را در راه اطاعت خداوند بکارگیری مهم ترین حق بر عهده انسان بعد از حق الله، حق النفس است. نفس ما محل اتصال ما به خداست مشروط بر اینکه بندگی او را بپذیریم. همه آنچه با ما ارتباط دارد اعم از اعضا و جوارحمان اعمال و رفتار ما دارای حقند.

حق الناس

به حقوتی گفته می شود که در ارتباط با دیگران است و شامل حفظ جان و مال و آبروی افراد است.حق الله و حق الناس از مسایلی است که در قرآن جایگاه ویژه ای دارد و در بسیاری از آیات نماز بعنوان نماد حق الله در کنار زکات بعنوان نماد حقوق مردم ذکر شده است.طولانی ترین آیه قرآن کریم نیز راجع به حق الناس است. برخی روایات اهمیت حق الناس را از حق الله مهم تر دانسته اند زیرا حق الناس حق الله هم هست ولی حق الله حق الناس نیست، هرکس گناهی بکند فقط طرفش خداست و دیگر برکسی بدهکار نیست اما اگر کاری کند که حق مردم ضایع شود خدا هم مدعی است.

امامان شیعه(ع) عبادتی را برتر از ادای حق مومن ندانسته و مدیون ماندن و خیانت در حق دیگران را دور از شان مومن معرفی کرده اند.در شب عاشورا امام حسین(ع) به اصحاب خود فرمود: کسانی که حق الناس برگردنشان است در لشکرگاه او نمانند. در نتیجه کسانی که به مردم بدهی داشتند از سعادت ابدی برای همیشه محروم شدند.

در حدیثی از رسول اکرم(ص) آمده است:کسی که قدرت پرداخت حق دیگران را دارد ولی امروز و فردا کند، هر روز در پرونده اش معادل گناه یک داروغه ظالم ثبت می شود.
شدیدترین حال انسان در قیامت را وقتی می دانند که مستحقین زکات و خمس جلوی انسان را گرفته و بگویند: خداوندا! این شخص خمس یا زکات مالش را به ما نپرداخته، پس خداوند از حسنات این شخص به آنها عوض می دهد.

از منظر دین حق الناس اختصاص به مال مردم نداشته و جان و آبروی افراد نیزدر بر می گیرد. حتی ترساندن یا ناراحت کردن بیجای مردم نیز حق الناس شمرده شده است که مجازات سختی در قیامت به دنبال دارد و از طعنه زدن یا بردن آبرو یا افشای اسرار او نیز به شدت نهی شده است.ظلم بر مردم و حق الناس از عوامل مستجاب نشدن دعاها در دنیاست.تصریح امام علی(ع) عظیم ترین حقی که خداوند بر انسان‌ها واجب کرده است متقابل حاکم و مردم است و مهم ترین حق در حق الناس براساس این رساله و فرموده رهبر عالی جامعه اسلامی و مردم است.

سند رساله حقوق
منابع حدیثی که به طور کامل، رساله حقوق امام سجاد(ع) را ثبت کرده اندعبارتند از:
تحف العقول، از ابن شعبه حرانی(م ۳۸۱ ه. ق)
الخصال، شیخ صدوق (م ۳۸۲ ه. ق)
وسائل الشیعه، شیخ حرعاملی (م ۱۱۰۴ ه. ق)
الوافی، ملا محسن فیض کاشانی (م ۱۰۹۰ ه. ق)

این ترجمه از کتاب شریف «الخصال» است که از جهت نسخه و سند از مابقی است.

ثابت بن دینار مشهور به ابوحمزه ثمالی (متوفی سال ۱۵۰ هجری) راوی رساله حقوق است و یکی از چهره‌های معروف و با عظمت عرفانی و معنوی شیعه است.ابوحمزه محضر نورانی چهار امام معصوم(ع) یعنی امام سجاد(ع)، امام باقر(ع)، امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) را درک کرده و از ایشان درس آموخته است.فضل بن شاذان از امام رضا(ع) روایت کرده که ابوحمزه در زمان خود مانند سلمان یا لقمان درزمان خودش بوده است.اندکی تامل درباره شخصیت این دو بزرگوار مانند سلمان ولقمان که ابوحمزه به آنان تشبیه شده، عظمت وی را بیش از پیش آشکار می سازد و این سخن امام(ع) نشان از کمال و حکمت ابوحمزه دارد.ابوحمزه ثمالی اهل کوفه بوده و علاوه بر رساله حقوق و تفسیر قرآن به نام «النوادر» ودعای ابوحمزه ثمالی که در شب های نورانی ماه مبارک رمضان خوانده می شود از او روایت شده است.

سند این روایت به این شرح است:

علی بن احمد موسی(ع)، از محمد اسدی، از جعفر بن محمد بن مالک فزاری، از خیران بن داهر، از احمدبن علی بن سلیمان جبلی، از پدرش، از محمدبن علی، از محمد بن فضیل، از ابی حمزه ثمالی نقل کرده که این رساله از علی بن حسین(ع) است که آن را بیان فرمود.

ویژگی‌های این کتاب

در این کتاب متن اصلی حدیث را از کتاب شریف «الخصال»، شیخ صدوق آوردیم که از جهت نسخه و سند کامل تراز مابقی است.این کتاب بر اساس کتاب «قصص و عبر من رساله الحقوق»، تدوین شده است ولی این کتاب تنها ترجمه کتاب فوق نیست، بلکه ترجمه و تالیف است و جنبه تالیفی کتاب بیشتر است.قسمت هایی از کتاب که با عنوان شرح آمده و برخی از داستان ها، از نویسنده کتاب یعنی اشرف الزهیری است که توسط فاضل ارجمند محمد حسین احمدیار ترجمه شده است، ولی سایر مطالب و احادیث توسط این ناچیز محمدرضا کمالی از منابع مختلف انتخاب و در اینجا آورده شده است.
در ترجمه متن حدیث سعی زیادی صورت گرفته که ترجمه ای روان و سلیس در اختیار خوانندگان قرار گیرد و موجب بهره‌مندی همه خوانندگان فراهم شود.

کتاب ترجمه و شرح رساله حقوق امام سجاد(ع) همراه با قصه ها و عبرت ها یا قیمت ۴۵ هزار تومان روانه بازار فروش شد.

خرید کتاب الخصال دو جلدی ، محمد صدوق ، ارمغان طوبی

شفقنا- حضرت آیت الله العظمی سبحانی در ابتدای اثر خود که به شرح رساله حقوق امام سجاد(ع) اختصاص دارد، آورده است: «رسالة الحقوق» يادگار چهارمين اختر برج امامت، حضرت على بن الحسين(عليه السلام)، ملقب به زين العابدين است كه در سال سى و هشت قمرى در مدينه ديده به جهان گشود و در سال ۹۴ ويا ۹۵ به فرمان وليد بن عبدالملك مسموم گشت، و دار فانى را با شهادت وداع نمود.

به گزارش شفقنا، دوران امامت سیدالساجدین كه از سال ۶۱ هجرى يعنى پس از شهادت پدر بزرگوارش(حضرت حسين بن على(عليهما السلام)) آغاز شد، پراختناق ترين دوره هاى پس از درگذشت پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) بود، بالأخص عصر خلافت عبدالملك بن مروان(۶۵ـ۸۶) و فرزند او وليد بن عبدالملك(۸۶ـ۹۶) زيرا كسى را توان مخالفت با انديشه و روش هاى ظالمانه آنان نبود، و لذا حضرتش در اين دوران به نوعى به رهبرى پرداخت كه مستمسكى به دست جباران روزگار ندهد، مانند:

1. تبيين معارف اسلامى از طريق دعا و مناجات (كه به صورت صحيفه سجاديه) منتشر شده است.

۲.نشر احكام و آثار تربيتى و اخلاقى با نگارش «رسالة الحقوق» و امام طى آن وظايف گوناگون انسان را در پيشگاه خدا، و نسبت به خويشتن و ديگران بيان نموده است.

رساله ياد شده را صدوق در كتاب خصال در بخش (ابواب الخمسين وما فوقه) به صورت مسند، و در كتاب ديگرش مانند «من لايحضره الفقيه»، ج۲، ص ۶۱۸، به صورت مرسل نقل كرده است و حسن بن على بن شعبه در كتاب «تحف العقول» آن را بدون سند آورده است، طبق نقل صدوق تعداد حقوق پنجاه و يك ولى به نقل ابن شعبه پنجاه تا است، اينك فهرست اين حقوق طبق نقل ابن شعبه حرّانى([۱]):

1. حق خدا، ۲. حق نفس انسان(حق خويشتن)، ۳. حق زبان، ۴. حق گوش، ۵. حق چشم، ۶.حق پا، ۷. حق دست، ۸. حق شكم، ۹. حق دامن، ۱۰. حق نماز، ۱۱. حق روزه، ۱۲. حق صـدقـه، ۱۳. حق حج، ۱۴. حق قربانى، ۱۵. حق فرمانروا، ۱۶. حق معلم، ۱۷. حق مالك برده، ۱۸. حق رعيـت، ۱۹. حق شاگردان، ۲۰. حـق زن(همسر)، ۲۱. حـق برده، ۲۲. حق مادر، ۲۳. حق پدر، ۲۴. حـق فـرزنـد، ۲۵. حــق بـرادر، ۲۶. حــق آزاد كننده برده، ۲۷. حـق بنـده آزاد شده، ۲۸. حق نيكوكار، ۲۹. حـق مؤذن، ۳۰.حق امام جماعت، ۳۱. حق همنشين، ۳۲. حـق همسـايه، ۳۳. حـق رفيـق، ۳۴. حـق شـريـك، ۳۵. حـق مـال، ۳۶. حق طلبكار، ۳۷. حق معاشر، ۳۸. حق خصم(طرف دعوا) بر انسان ۳۹. حق انسان بر طرف دعوا، ۴۰. حق مشورت خواهنده، ۴۱. حق مشورت دهنده ۴۲. حق نصيحت خــواهنده، ۴۳. حق نصيحت كننده، ۴۴. حق بزرگ سال، ۴۵. حق خردسال، ۴۶. حق درخواست كننده، ۴۷. حق كسى كه از او درخواست شده، ۴۸. حق شاد كننده انسان، ۴۹. حق آزار دهنده انسان، ۵۰. حق عموم هم كيشان، ۵۱. حق اهل ذمّه.

اگر شماره حقوق از پنجاه تجاوز كرد در حالى كه در آخر رساله، خود حضرت آن را پنجاه حق شمرده است، به خاطر اين است كه حق حج، و حق قربانى دو حق جداگانه شمرده شده است. اگر اين دو حق يك حق شمرده شود، شماره حقوق از پنجاه تجاوز نمى كند. توضيح بيشتر در حق سيزده و چهاردهم خواهد آمد.

سند رساله

«رساله حقوق» را على بن حسين بن شعبه كه از علما و محدّثان قرن چهارم اسلامى است، و با شيخ صدوق متوفاى ۳۸۱، معاصر مى باشد، به صورت مرسل نقل كرده است و اصولاً مؤلف «تحف العقول» همه احاديث را با حذف سند مى آورد، و اگر اين رساله در آن كتاب فاقد سند است به خاطر همان روش او در مجموع كتاب است، ولى صدوق در كتاب «الخصال»، رساله را با اين سند نقل كرده است:

حدثنا علي بن أحمد بن موسى(رضي الله عنه) قال: حدثنا محمد بن أبي عبد الله الكوفي، قال حدّثنا جعفر بن محمد بن مالك الفزاري. قال حدّثنا خيران بن داحر قال: حدثني أحمد بن علي بن سليمان الجبلي عن أبيه عن محد بن علي عن محمد بن فضيل عن أبي حمزة الثمالي.([۲])

البته اين سند به خاطر اشتمال بر يك رشته اسامى مشترك بين ثقه و غير ثقه، قابل اعتماد نيست.

امّا رجالى محقق «نجاشى» در كتاب خود، رسالة الحقوق را با دو سند از ابى حمزه ثمالى نقل كرده است كه سند نخست بسيار صحيح است و سند دوم نيز مشكلى ندارد([۳])، جز محمد بن فضيل كه متهم به غلوّ است ولى اتهام به غلوّ ضررى به وثاقت راوى نمى رساند، زيرا حدود غلوّ در ميان قدما به صورت دقيق، اندازه گيرى نشده بود. و بسيارى از موضوعاتى كه در ميان قدما مايه غلو به شمار مى آمد، نزد متأخران سبب غلوّ نيست.

ضمناً ابوحمزه ثمالى ثابت بن دينار است و ابى صفيّه كنيه پدر اوست.

اين رساله در عصرى نگارش يافته كه حجاج بن يوسف ثقفى از طرف عبدالملك بر حجاز، سپس بر عراق حكومت مى كرد. مسعودى مى نويسد: حجاج بيست سال تمام فرمانروايى كرد و شماره كسانى كه به وسيله دژخيمان او جان سپردند صد و بيست هزار بود، هنگام مرگ وى پنجاه هزار مرد و سى هزار زن زندانى بودند كه شانزده هزار نفر آن ها عريان و برهنه بودند، و زندان آنها فاقد سقف بود و از گرما و سرما حفاظى نداشتند.([۴])

در هر حال اين رساله مورد توجه دانشمندان قرار گرفته و شروحى بر آن نوشته اند، آنگاه كه اينجانب در شب هاى ماه رمضان براى سخنرانى در تلويزيون، كانال سراسرى دعوت شدم، فرصت را مغتنم شمردم و عنوان سخن را رسالة الحقوق برگزيدم، و هر شب  يكى از حقوق را براى بينندگان تشريح مى نمودم، اينك مجموع سخنرانى ها با ويرايش، تقديم علاقمندان مى شود.

و در پايان يادآور مى شويم كه سخنان امام سجاد(عليه السلام) در بالاترين درجه از نظر فصاحت و بلاغت است و چون پيش از اينجانب برخى از عزيزان به ترجمه آنها پرداخته اند، از اين جهت از مواردى از ترجمه هاى موجود همراه با تصرّف بهره گرفته ام و اعتراف مى كنم كه ترجمه حاضر در شأن و همسنگ كلام امام نيست و فاقد زيبايى متن است ولى در عين حال، مقصود امام را به نحوى مى رساند.

این مجموعه به تدریج منتشر می شود….

[۱].  منابع ياد شده در بيان ترتيب حقوق، اندكى اختلاف دارند و ما در اينجا غالباً ترتيب موجود در كتاب «تحف العقول» را برگزيديم.

[۲].  الخصال، ج۲، ص ۳۶۰.

[۳].  رجال نجاشى، ترجمه ثابت بن أبى صفيّه، شماره ۲۹۴.

[۴].  مروج الذهب ومعادن الجوهر:۳/۱۶۶ـ ۱۶۷.

کتاب ترجمه و شرح رساله حقوق امام سجاد(ع) همراه با قصه ها و عبرت ها با ترجمه محمدحسین احمدیار و به همت انتشارات یاس بهشت منتشر شد.

به گزارش خبرگزاری مهر، کتاب ترجمه و شرح رساله حقوق امام سجاد(ع) همراه با قصه ها و عبرت ها با ترجمه محمدحسین احمدیار و به همت انتشارات یاس بهشت منتشر شد.

رساله الحقوق عنوان حدیثی طولانی از امام سجاد(ع) است. این حدیث حاوی بیش از ۵۰ تکلیف و وظیفه مؤمن نسبت به دیگران است.

رساله حقوق همچون درس‌نامه اخلاقی مؤمن در حوزه روابط فردی و اجتماعی است. وظایف فرزند در برابر پدر، مادر، وظایف همسران نسبت به یکدیگر و فرزندان و نیز وظیفه همسایه، استاد، شاگرد، امام جماعت، حکومت از جمله موضوعات این رساله است.

فهرست کتاب رساله حقوق امام سجاد به شرح ذیل است:
بزرگترین حق خداوند
فصل اول :حق نفس
حق نفست ، حق زبان، حق شنوایی، حق بینایی، حق پاهایت، حق دست تو، حق شکم، حق عورت

فصل دوم:حق اعمال
حق نماز، حق روزه، حق صدقه، حق حج، حق قربانی

فصل سوم: حق سرپرستان
حق رهبر حکومت، حق استاد، حق مالک

فصل چهارم: حق زیردستان
حق زیردست،حق خدمتکار(غلام و کنیز)، حق کسی که تو را آزاد کرده، حق شاگردت

فصل پنجم:حق اقوام
حق همسرت، حق مادرت، حق پدرت، حق فرزندت، حق برادرت

فصل ششم سایر حقوق
حق بنده آزاد شده بر مولا، حق نیکی کننده بر تو، حق مؤذن، حق امام جماعت، حق همنشین، حق همسایه، حق هم صحبت، حق شریک، حق مال، حق طلبکار، حق معاشرت کننده، حق طرفی که بر تو مدعی است، حق طرفی که تو بر او ادعایی داری، حق کسی که از تو مشورت می‌خواهد، حق کسی که به تو مشورت می‌دهد، حق نصیحت شونده، حق نصیحت کننده، حق بزرگسال، حق خردسال، حق سائل و نیازمند، حق کسی که چیزی از او خواسته می‌شود، حق کسی که خدا او را سبب خوشحالی تو قرار داده، حق کسی که به تو بدی کرده است، حق هم کیشان، حق اقلیت‌های دینی

در ادامه مقدمه این کتاب از نظرمی گذرد:
بسم الله الرحمن الرحیم
والعصر
إن الإنسان لفی خسر
إلا الذین امنوا وعملوا الصالحات وتواصوا بالحق وتواصوا بالصبر
به نام خداوند بخشنده مهربان
به عصر سوگند، که انسانها همه در زبانند.
مگر کسانی که ایمان آورده، و اعمال صالح انجام داده اند و یکدیگر را به حق سفارش کرده و یکدیگر را به شکیبایی و استقامت توصیه نمودند.

رساله حقوق عنوان حدیثی گران‌بها از حضرت سید الساجدین و زین العابدین امام علی بن الحسین(ع) است.در این رساله آن چه ابتدا به ذهن انسان خطور می کند معنای حق است. حق یکی از کلمانی است که معنای وسیع و گسترده ای دارد.با مراجعه به آیات قرآن کریم و روایات گهربار معصومین (ع) متوجه می شویم که حق معانی و اصطلاحات مختلفی دارد.کلمه حق ۲۴۷ بار در قرآن کریم بکار رفته است و در احادیث نورانی ائمه اطهار(ع) درباره شناخت حق، استواری در راه حق و تقابل آن با باطل مطالب بسیاری آورده شده است.بر مبنای روایات اسلامی شناخت حق از نشانه های بصیرت و دانایی است.کمال عقل آدمی در پیروی از حق و تواضع در برابر آن است.

حضرت امام علی(ع) می فرماید: دایره حق در توصیف و گفتارگسترده ترین چیزهاست ولی در عمل تنگترین دایره هاست.حقوق جمع حق است و حق اسم مصدر و به معنای ثابت، آنچه ثابت و مطابق واقع است، روا، شایسته، ضدباطل. بعبارت دیگرحق چیز ثابتی است که انکار آن روا نباشد.

در رساله حقوق امام سجاد(ع) حقوق به ۳ دسته کلی تقسیم شده است.
۱.حق الله
۲.حق النفس
۳. حق الناس
۴.حق الله

بر اساس کلمات نورانی معصومین(ع) منشا تمامی حقوق حق خدا بر بندگان است، تمام احکام واجب یا حرام حق الله هستند.به عبارتی احکام عبادی که تنها برای تقرب به خداوند انجام شده و آثار حقوقی برای دیگران ندارد حق الله هستند.

حق النفس

حقی است که نفس و جان انسان بروی دارد و رعایت آن بسیار ضروری است.در این باره امام سجاد(ع) می فرماید : وأما حق نفسک علیک فان و تستؤفیها فی طاعه الله عزوجل
حق نفس بر تواین است که او را در راه اطاعت خداوند بکارگیری مهم ترین حق بر عهده انسان بعد از حق الله، حق النفس است. نفس ما محل اتصال ما به خداست مشروط بر اینکه بندگی او را بپذیریم. همه آنچه با ما ارتباط دارد اعم از اعضا و جوارحمان اعمال و رفتار ما دارای حقند.

حق الناس

به حقوتی گفته می شود که در ارتباط با دیگران است و شامل حفظ جان و مال و آبروی افراد است.حق الله و حق الناس از مسایلی است که در قرآن جایگاه ویژه ای دارد و در بسیاری از آیات نماز بعنوان نماد حق الله در کنار زکات بعنوان نماد حقوق مردم ذکر شده است.طولانی ترین آیه قرآن کریم نیز راجع به حق الناس است. برخی روایات اهمیت حق الناس را از حق الله مهم تر دانسته اند زیرا حق الناس حق الله هم هست ولی حق الله حق الناس نیست، هرکس گناهی بکند فقط طرفش خداست و دیگر برکسی بدهکار نیست اما اگر کاری کند که حق مردم ضایع شود خدا هم مدعی است.

امامان شیعه(ع) عبادتی را برتر از ادای حق مومن ندانسته و مدیون ماندن و خیانت در حق دیگران را دور از شان مومن معرفی کرده اند.در شب عاشورا امام حسین(ع) به اصحاب خود فرمود: کسانی که حق الناس برگردنشان است در لشکرگاه او نمانند. در نتیجه کسانی که به مردم بدهی داشتند از سعادت ابدی برای همیشه محروم شدند.

در حدیثی از رسول اکرم(ص) آمده است:کسی که قدرت پرداخت حق دیگران را دارد ولی امروز و فردا کند، هر روز در پرونده اش معادل گناه یک داروغه ظالم ثبت می شود.
شدیدترین حال انسان در قیامت را وقتی می دانند که مستحقین زکات و خمس جلوی انسان را گرفته و بگویند: خداوندا! این شخص خمس یا زکات مالش را به ما نپرداخته، پس خداوند از حسنات این شخص به آنها عوض می دهد.

از منظر دین حق الناس اختصاص به مال مردم نداشته و جان و آبروی افراد نیزدر بر می گیرد. حتی ترساندن یا ناراحت کردن بیجای مردم نیز حق الناس شمرده شده است که مجازات سختی در قیامت به دنبال دارد و از طعنه زدن یا بردن آبرو یا افشای اسرار او نیز به شدت نهی شده است.ظلم بر مردم و حق الناس از عوامل مستجاب نشدن دعاها در دنیاست.تصریح امام علی(ع) عظیم ترین حقی که خداوند بر انسان‌ها واجب کرده است متقابل حاکم و مردم است و مهم ترین حق در حق الناس براساس این رساله و فرموده رهبر عالی جامعه اسلامی و مردم است.

سند رساله حقوق
منابع حدیثی که به طور کامل، رساله حقوق امام سجاد(ع) را ثبت کرده اندعبارتند از:
تحف العقول، از ابن شعبه حرانی(م ۳۸۱ ه. ق)
الخصال، شیخ صدوق (م ۳۸۲ ه. ق)
وسائل الشیعه، شیخ حرعاملی (م ۱۱۰۴ ه. ق)
الوافی، ملا محسن فیض کاشانی (م ۱۰۹۰ ه. ق)

این ترجمه از کتاب شریف «الخصال» است که از جهت نسخه و سند از مابقی است.

ثابت بن دینار مشهور به ابوحمزه ثمالی (متوفی سال ۱۵۰ هجری) راوی رساله حقوق است و یکی از چهره‌های معروف و با عظمت عرفانی و معنوی شیعه است.ابوحمزه محضر نورانی چهار امام معصوم(ع) یعنی امام سجاد(ع)، امام باقر(ع)، امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) را درک کرده و از ایشان درس آموخته است.فضل بن شاذان از امام رضا(ع) روایت کرده که ابوحمزه در زمان خود مانند سلمان یا لقمان درزمان خودش بوده است.اندکی تامل درباره شخصیت این دو بزرگوار مانند سلمان ولقمان که ابوحمزه به آنان تشبیه شده، عظمت وی را بیش از پیش آشکار می سازد و این سخن امام(ع) نشان از کمال و حکمت ابوحمزه دارد.ابوحمزه ثمالی اهل کوفه بوده و علاوه بر رساله حقوق و تفسیر قرآن به نام «النوادر» ودعای ابوحمزه ثمالی که در شب های نورانی ماه مبارک رمضان خوانده می شود از او روایت شده است.

سند این روایت به این شرح است:

علی بن احمد موسی(ع)، از محمد اسدی، از جعفر بن محمد بن مالک فزاری، از خیران بن داهر، از احمدبن علی بن سلیمان جبلی، از پدرش، از محمدبن علی، از محمد بن فضیل، از ابی حمزه ثمالی نقل کرده که این رساله از علی بن حسین(ع) است که آن را بیان فرمود.

ویژگی‌های این کتاب